Het leven aan het Westfront in de winter van 1914 was bepaald geen pretje. De beide strijdende kampen (Engeland en Frankrijk aan de ene zijde en Duitsland aan de andere) hadden zich ingegraven, nadat de oorlog in een patstelling was beland. Het Noordeuropese landschap zag er toen heel merkwaardig uit: van de Noordzeekust tot aan de Zwitserse grens liepen twee tegenover elkaar liggende loopgravenstelsels met ertussen niemandsland en prikkeldraadversperringen. Aan weerszijden werden min of meer permanente voorzieningen aangebracht, zoals ondergrondse vertrekken, schuilplaatsen, kachels en latrines.
In de loopgraven heersten meestal erbarmelijke levensomstandigheden. Door grond- en regenwater hadden de soldaten voortdurend natte voeten. Daardoor konden hun voeten pijnlijk gaan zwellen en hun tenen zelfs afsterven. Ook hadden ze veel last van ongedierte, zoals vlooien, luizen, muggen en ratten. De ratten, soms zo groot als een volwassen kat, knaagden aan de voorraden en aan de gewonde of dode soldaten. De kwaliteit van het voedsel liet veelal te wensen over. De dood lag voortdurend op de loer: de soldaten liepen steeds het risico dat ze werden gedood door een onverwachte granaatinslag of door de kogel van een sluipschutter. Soms werden ze dagenlang dag en nacht bestookt door de vijandelijke artillerie, zodat ze geen moment rust hadden. Of ze moesten dagenlang wachten tot hun eigen artillerie was uitgeraasd ter voorbereiding van een aanval op de vijandelijke loopgraven.
Wanneer het aanvalsmoment dan eindelijk was aangebroken, zwegen de zware kanonnen en bliezen de officiers op hun fluitje. Voor de soldaten was dit het teken om uit hun loopgraven te komen, over de borstwering te klimmen en het niemandsland in te lopen op weg naar de loopgraven van de vijand. De grond was door de talloze granaatinslagen veranderd in een soort maanlandschap dat door metersdiepe kraters nauwelijks begaanbaar was. Vaak bleek het prikkeldraad niet te zijn vernietigd door de eigen artillerie, zodat de opmars werd vertraagd. De ploeterende soldaten waren daardoor een makkelijke prooi voor de vijandelijke mitrailleurs en werden bij bosjes neergemaaid. In december 1914 waren de verliescijfers al tot dramatische hoogten opgelopen. Bij elk van de strijdende partijen liep het aantal doden, gewonden en vermisten reeds in de tienduizenden. Van het Britse leger, dat in augustus op het Europese vasteland was geland om de Fransen en Belgen bij te staan, was bijna niets meer over.
Op Kerstavond in het jaar 1914 vroor het aan het Westfront. De modder was hard geworden, de kapotgeschoten bomen waren afgezet met rijp en in niemandsland was de afschuwelijke stank van rottend mensenvlees vervaagd. De vriesnacht was helder, schoon en over het algemeen rustig. Aan het front ten zuiden van Ieper klonk vanuit de Britse linies nog wat verspreid vuur, maar toen bleek dat er geen aanval op komst was, zwegen de geweren. De Duitsers begonnen als eersten Kerst te vieren. Ze wisselden schnapps (alcoholische drank) en sigaretten uit. Hier en daar verscheen een verlicht kerstboompje of een lampion boven de loopgraven. Ergens begonnen de Duitsers ‘Stille nacht, Heilige nacht’ te zingen.
De Britse soldaat Graham Williams van de London Rifle Brigade herinnerde het zich na de oorlog nog: „Nadat ze waren uitgezongen, vonden we dat we iets terug moesten doen en zongen ‘The first Noel’. Toen we klaar waren applaudisseerden ze, om vervolgens ‘O Tannenbaum’ in te zetten, een van hun andere favorieten. En zo ging het maar door.”
Ook op andere plekken aan het front gebeurde iets dergelijks. Een kanonnier van de Royal Field Artillery herinnerde zich dat de Duitsers riepen: „Kom hierheen. We willen jullie spreken.” Er werd heen en weer geroepen: „Hallo Tommy, Hello Fritz!” Een Britse durfal klom uit de loopgraaf en liep richting de Duitse linies. Een Duitser kwam hem halverwege tegemoet. Ze gaven elkaar een hand en deden heel vriendelijk tegen elkaar. Toen de Engelsman even later terugkeerde en vertelde
wat hij had beleefd, durfden anderen eveneens de Duitsers te bezoeken.
De volgende dag, op Eerste Kerstdag, kwamen aan beide kanten van het front de soldaten hun loopgraven uit. In het volle zicht van de vijand werden velddiensten gehouden zonder dat er een schot werd gelost. Beide partijen zwaaiden naar elkaar en enkele moedige soldaten liepen het niemandsland in om elkaar te begroeten. Aanvankelijk vormden zich kleine groepjes, vervolgens steeds grotere, totdat op sommige plekken honderden soldaten bij elkaar stonden. Er werden handen geschut, men bood elkaar een vuurtje aan en wisselde geschenken uit: sigaretten, Duitse worsten en sigaren, ingeblikte hutspot, tabak, familiefoto’s en Londense kranten.
Op diverse plaatsen in België vonden dit soort verbroederingen plaats. Vermoed wordt dat het Kerstbestand op tweederde van het Westfront in acht werd gehouden. Het bestand duurde minstens tot het einde van Tweede Kerstdag. Op sommige plaatsen duurde het tot de jaarwisseling of zelfs tot ver in januari 1915. De legerleidingen waren fel tegen deze ‘pax noel’. Een spontaan bestand was uiterst ongewenst en tastte de discipline aan: de soldaten konden immers gaan denken dat de vijand ook maar een mens was. Het zorgvuldig opgebouwde vijandsbeeld moest koste wat kost in stand worden gehouden. Niemand had ook gedacht dat de spontane Kerstvrede lang zou aanhouden. Al spoedig begon het te regenen, de modder keerde terug en de stemming sloeg om.
De legerleidingen kregen hun zin: de soldaten keerden weer terug naar hun loopgraven en de strijd zou spoedig weer worden hervat. De Eerste Wereldoorlog zou na Kerstmis 1914 nog zo’n kleine vier jaar duren en nog vele honderdduizenden slachtoffers eisen. Toch was er even vrede op aarde geweest. De geweren en kanonnen verstomden een moment. Even was er plaats voor het Kerstfeest, voor een beetje kameraadschap en menselijkheid. Per slot van rekening deelden de de soldaten dezelfde ellendige levensomstandigheden en doodsdreiging.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten